Վաղուցվա երազանք էր Ատրպատականը. շատ-շատ էի ուզում տեսնել Սուրբ Ստեփանոս Նախավկայի ու Սուրբ Թադեի վանքերը:
Ուխտագնացության իմ խորհրդանիշը Սուրբ Ստեփանոս Նախավկայի վանքն է: Համոզված եմ՝ էլի շատ խորհրդանիշեր կլինեն: Բայց այս պահին անհանգիստ եմ ու անհամբեր. ե՞րբ ենք տեսնելու:
Սուրբ Ստեփանոս Նախավկա (Ստեփանոս անունը հունարեն է, նշանակում է պսակ), I դարի քրիստոնյա, հելլենական հրեա. անդրանիկ վկան, որն իր արյունը թափեց՝ Հիսուս Քրիստոսին Աստծո Որդի վկայելով: Մեկը Հիսուսի յոթանասուն (կամ յոթանասուներկու) աշակերտներից, որին ուրիշ վեց հոգիների հետ նախնական եկեղեցին Պետրոս առաքյալի առաջնորդությամբ կարգեց եկեղեցու սեղանի սպասավոր (սարկավագ):
Սուրբ Գիրքը Ստեփանոս Նախավկայի մասին վկայում է, որ նա լցված էր աստվածային «շնորհներով և զորությամբ», «… ժողովրդի մեջ զարմանալի գործեր և մեծամեծ նշաններ էր անում» (Գործք 6.8): Սուրբ Հոգու զորությամբ քարոզել է Հիսուս Քրիստոսին, ինչի պատճառով արտասահմանից եկած հրեաները Ստեփանոս Նախավկայի դեմ են գրգռել Երուսաղեմի հրեա ժողովրդին, քահանաներին ու օրենսգետներին և նրան հանձնել բարձրագույն ատյանին: «Եվ բերեցին կանգնեցրին սուտ վկաներ, որոնք ասում էին. «Այս մարդը չի դադարում հայհոյական խոսքեր ասել այս սուրբ տեղի և օրենքի դեմ…» … Եվ բոլոր նրանք, որ նստած էին ատյանում, նրան նայելով՝ տեսան, որ նրա երեսը հրեշտակի երեսի նման էր» (Գործք 6.13–15):
Ի պատասխան այդ բանսարկության՝ Ստեփանոս Նախավկան ատյանում սկսել է Սուրբ Հոգով մեկնել Հին կտակարանը, թե՝ բոլոր մարգարեները նախապես վկայել են Արդարի՝ Մեսիայի՝ Հիսուս Քրիստոսի գալուստը: Եվ եզրափակելով՝ ասել է. «Ձեր հայրերը մարգարեներից որի՞ն չհալածեցին: Եվ սպանեցին նրանց, որոնք նախօրոք պատմեցին Արդարի գալստյան մասին, որի մատնիչներն ու սպանողները եղաք դուք այժմ, դուք, որ հրեշտակների հրամանների միջոցով օրենքն ստացաք, բայց այն չպահեցիք» (Գործք 7.52–53):
Ստեփանոս Նախավկակին քարկոծելով սպանել են Երուսաղեմի շրջակայքում, երբ նա բացականչել է. «Ահա տեսնում եմ երկինքը բացված և մարդու Որդուն, որ կանգնած է Աստծո աջ կողմը» (Գործք 7.55): Ստեփանոս Նախավկան., Աստծուց թողություն խնդրելով իրեն քարկոծողների համար, մեռել է (Գործք 7.59): Նրա սպանությանն ականատես և կամակից Սողոսը (ապագա Պողոս առաքյալը) հետագայում` դարձի գալուց հետո, գրել է. «Եվ երբ թափվում էր քո վկայի` Ստեփանոսի արյունը, ես ինքս էի, որ նրա մոտ էի կանգնել և համաձայն էի լինում նրա սպանմանը. և նրան սպանողների զգեստներն էի պահում» (Գործք 22.20):
Ըստ վկայագիրների` Ստեփանոս Նախավկային թաղել են Գամաղիելը (Պողոս առաքյալի ուսուցիչը) և Նիկոդեմոսը (Հիսուսի ծածուկ աշակերտներից)՝ իրենց ագարակում, որտեղ հետագայում թաղել են նաև նրանց: Այնուհետև Ստեփանոս Նախավկայի տապանակը Հուլիանե իշխանուհին (նահ. IV դ. սկզբին) ամփոփել է Կ. Պոլսում: Հետագայում նրա մասունքները տեղափոխվել են Վենետիկ և դրվել Ս. Գևորգ կղզու Մայր եկեղեցու մեջ, որտեղ ամեն տարի տոնվում է սուրբի հիշատակը: Հայ եկեղեցին ս. Ստեփանոս Նախավկայի հիշատակը նշում է Ավագ տոների հետ՝ դեկտեմբերի 25-ին կամ հաջորդ օրը (եթե դեկտ. 25-ը կիրակի կամ պահոց է լինում), հունադավան եկեղեցիները՝ դեկտեմբերի 27-ին և օգոստոսի 2-ին, Կաթոլիկ եկեղեցին՝ դեկտեմբերի 26-ին, մայիսի 7-ին և օգոստոսի 3-ին:
Ստեփանոս Նախավկան անդրանիկ վկան է, որն իր նահատակությամբ նմանվում է Հիսուսին՝ ճանապարհ բացելով հետագա վկաների ու մարտիրոսների համար: Եկեղեցու հայրերն ու վարդապետները ներբողյաններ են հյուսել ս. Ստեփանոս Նախավկայի մասին, որոնցից նշանավոր են Եփրեմ Ասորու, Պրոկղի, Գրիգոր Նյուսացու, Օգոստինոսի ներբողյան-ճառերը:
Սուրբ Ստեփանոս Նախավկայի վանքը գտնվում է Իրանի արևելյան Ատրպատական նահանգում, Ջուլֆա քաղաքից 16 կիլոմետր հեռավորության վրա՝ Արաքս գետի հարավային ափին գտնվող, այժմ լքված Դարաշամբ գյուղից մոտ մեկ կիլոմետր դեպի արևելք: Ըստ XII դ. ասորի ժամանակագիր Միքայել Ասորու` վանքը հիմնադրել է Բարդուղիմեոս առաքյալը:
Վանքի գրեթե ուղղանկյուն հատակագծով տարածքը պարսպափակ է, ամրացված անկյունային և միջանկյալ բոլորաձև աշտարակներով: Վանքի տարածքը բաժանված է երեք հատվածի:
Դեղնա-կարմրավուն տուֆի մաքուր տաշված քարերով կառուցված Ս. Ստեփանոս եկեղեցին ներքուստ խաչաձև է, եռախորան, արևմտյան ուղղանկյուն թևով, արտաքուստ՝ ուղղանկյուն: Պատերը ներսից աղյուսապատ են և սվաղված: Խորանները յոթանիստ են, անկյունային սենյակները՝ երկհարկ: Վերնահարկ ունի նաև արևմտյան խաչաթևը:Կիսաշրջանաձև բուրգերով ուժեղացված պարիսպներով շրջապատված ուղղանկյուն համալիրի շենքերը խմբավորված են երկու բակերում՝ Ս. Ստեփանոս եկեղեցին՝ երկհարկ եռաստիճան զանգակատնով, և Ս. Պողոս-Պետրոս եկեղեցին: Ուշ միջնադարի հայ ճարտարապետության մեջ Ս. Ստեփանոս եկեղեցին առանձնանում է իր գեղեցիկ հարդարանքով: Այստեղ ճակատների հետ ներդաշնակ ամբողջություն են կազմում ավետարանական թեմաներով բազմաթիվ պատկերաքանդակները և զարդաքանդակները , որոնք զարդարում են բոլոր պատերը և գմբեթը: Գմբեթին 12 առաքյալների լուսապսակով դիմաքանդակներն են: Իսկ զանգակատան պատին պատկերված է «Հիսուսը գահի վրա», երկու կողքերին՝ հրեշտակներ: Վանքի պատկերաքանդակները միասնական շղթա են կազմում՝ ներկայացնելով Տերունական պատկերաշարը («Ավետում», «Հիսուսի Ծնունդը», «Խաչելությունը», «Համբարձումը», «Հիսուսը գահի վրա», « Սուրբ Մարիամը գահի վրա»): Իր զարդաքանդակների շնորհիվ Սուրբ Ստեփանոս Նախավկայի վանքի շքամուտքը համարվել է ժամանակի գլուխգործոցներից մեկը: Դարաշամբի Սուրբ Ստեփանոս Նախավկայի վանքի բազմաթիվ և բազմազան պատկերաքանդակներն իրենց գեղարվեստական բարձր արժանիքների ու ինքնատիպ առանձնահատկությունների շնորհիվ դասվում են ուշ միջնադարի հայկական արվեստի գլուխգործոցների շարքին:
Ստեփանոս Նախավկայի անունով Հայաստանում վանքեր ու մատուռներ են կառուցվել, որոնցից նշանավոր են Ջուղայի Ս. Ստեփանոս Նախավկա, Դարաշամբի Ս. Ստեփանոս Նախավկա, Աստապատի Ս. Ստեփանոս Նախավկա վանքերը:
Դարաշամբի Սուրբ Ստեփանոս Նախավկայի վանքը 2008 թ. գրանցվել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության ցուցակում Սուրբ Թադեի և Ծոր Ծորի վանքերի հետ միասին, «Հայկական եկեղեցիները Իրանում» անվան տակ:
Աղբյուրը՝ «Քրիստոնյա Հայաստան» հանրագիտարան, գլխ. խմբ. Հովհ. Այվազյան, Հայկական հանրագիտարան հրատ., Երևան 2002, էջ 926-92 7:
Մեդիամանկավարժական բլոգ 